Een verwarmde propagator met thermostaat en groeilampen

Ik heb twee propagators die mij helpen met mijn moestuin hobby. Ik heb er wel even over nagedacht voor ik besloot ze aan te kopen. Er zijn enkele nadelen. Ze verbruiken stroom en zijn niet heel goedkoop om aan te kopen. Maar ook de voordelen ben ik beginnen opsommen. Eigenlijk was ik al snel overtuigd dat de aanschaf van een propagator heel erg in de lijn ligt met mijn waarden en mijn passie voor de moestuin. In dit artikel wil ik jullie niet absoluut overtuigen om een propagator te kopen, ik ben al blij als jullie 1 zaadje in om het even welke grond stoppen. Maar ik wil wel mijn motivatie meegeven.

De zon, maan en aarde Als moestuinier zijn we gebonden aan de natuur. De planeet aarde draait elke 24 uur rond zijn as en maakt ook nog eens een baan rond de zon. De aarde is helemaal rond de zon gedraaid wanneer de aarde 366,22 keer rond zijn as gedraaid heeft. Die twee fenomenen zorgen ervoor dat het op we rond 20 juni maar liefst 16 uur en 33 minuten daglicht hebben. De kortste dag van het jaar is rond 18 december. Op die dag moeten we het stellen met 7 uur en 54 minuten zonlicht. De sterkte van het daglicht in juni is ook veel groter dan in december. Dat zorgt er voor dat we in juni volop inzetten op tomaten, pepers en paprika's en dat we in de winter veldsla kweken. Bovendien is er ook nog een maan die rond de aarde draait, belangrijk voor mensen die zich verdiepen in biodynamisch kweken. Veel kunnen we niet doen aan onze positie in het zonnestelsel. Ook kunnen we de bewegingen van onze aardbol niet manipuleren. Mocht iemand toch een manier weten, laat het me vlug even weten. Dan werken we samen iets uit. We kunnen de natuur wel nabootsen in een propagator. Een propagator is een gesloten omgeving waarin je een microklimaat kun creëren waarin zaden kiemen tot zaailingen, zaailingen die doorgroeien tot jonge plantjes. Deze plant je dan uit in de moestuin. Dat betekent niet dat ik voor de Kerst maaltijd een broccoli ga oogsten uit mijn propagator. Het principe van de redelijkheid speelt ook hier een grote rol. Wat ik wel doe dat is enkele teelten vroeger starten. Hierover meer verder in dit artikel.

Wanneer je vroeger zaait, kun je vroeger oogsten. Was het maar zo eenvoudig. Dan zou iedereen nu al begonnen zijn met tomaten voorzaaien. Wanneer ik het heb over vroeger zaaien voor vroeger oogsten, dan bedoel ik vroeger zaaien met respect voor de groeicyclus van de plant. Wanneer je tomatenplanten 6 tot 8 weken na het zaaien uitplant in de moestuin, dan heeft het geen zin om die in december voor te zaaien in een propagator. Daarvoor zou je in principe een verlichte en verwarmde serre of tuinkast moeten installeren maar dat is niet haalbaar. Hou goed in gedachten dat wanneer je groenten uit de propagator komen, ze ergens heen moeten waar er dezelfde goeie omstandigheden zijn voor die plant op dat moment. Een groeistop bij gebrek aan warmte is heel slecht voor de plant. Bij een gebrek aan licht gaan je planten zich strekken naar het licht. Dit zorgt ook voor kwetsbare, zwakke planten. Ik geef je graag een voorbeeld van mijn teelt paprika's.

• Fase 1 : Mijn paprika's kiem ik voor half december in mijn Geodome. Deze propagator heeft een hoogte van 29 cm. Dat wil zeggen dat ik me de eerste 3 à 4 weken geen zorgen hoef te maken. 15 uur groeilicht per dag en een temperatuur van 24°C.
• Fase 2 : Half januari verspeen ik mijn paprika's uit zaaitrays met stekgrond naar P9 potjes met potgrond. Ik verhuis ik ze op dat moment ook naar mijn Vitopod, die heeft een hoogte van 59 cm waar ik ook 15 uur per dag groeilicht geef bij een temperatuur van 20°C, jonge planten kunnen iets kouder staan dan zaailingen. De paprika planten blijven in mijn Vitopod tot begin eind maart - begin april.
• Fase 3 : Begin april staan mijn pepers en paprika's overdag in de serre of tuinkas. Als er koude nachten komen (lager dan +5°C), dan plaats ik de planten binnen. Ik doe dat tot half mei. Begin april is er 13 uur kwalitatief daglicht. Voor jongvolwassen paprika en peperplanten is dit voldoende.
• Fase 4 : Half mei plant ik dan mijn paprika's uit in de moestuin en heb ik sterke planten die heel snel vruchten gaan produceren. In het filmpje pepers en paprika's kweken zie je hoe ik te werk ga. in 2017 had ik nog geen Vitopod maar gebruikte ik aparte groeilampen voor fase 2, dat ging ook.

Tip : Mijn propagator Geodome staat in de stookkamer naast de gasketel en moet dus niet veel energie leveren om 24°C aan te houden.

Binnen in huis hebben mijn zaailingen en jonge planten geen natuurlijke vijanden. Mijn jonge sla plantjes vallen niet ten prooi aan slakken. Vogels pikken mijn jonge plantjes of zaadjes niet weg en ook bladluizen kunnen het sap niet uit het blad van mijn jonge planten zuigen. Vooral sla, pepers, paprika's en aubergine zijn vatbaar voor luizen maar dus niet wanneer je die voorzaait binnen. De plantjes zijn ook al twee maand ouder, groter en sterker als ze buiten of in de serre gaan. Dat zorgt ervoor dat ze iets beter opgewassen zijn tegen natuurlijke vijanden.

Bij ons in de lage landen, krijgen we heel vaak later op het jaar (april-mei) nog een winterprik. Dit jaar liet ik enkele paprika planten in april in de tuinkast omdat ik er geen plaats voor had binnenshuis onder de groeilampen. Ze hebben de vorst op 20 april 2017 - iedereen herinnert zich het waarschijnlijk - niet overleefd. Het waren zwarte plantjes geworden waarbij alle sapstromen kapotgevroren waren. Jammer, ik had al bijna 5 maanden elke dag voor deze plantjes gezorgd. Op één nacht werden ze groen materiaal voor op mijn composthoop. De planten die ik binnen onder groeilampen hield, oogstte ik heel de zomer vruchten van (zie filmpje hoger).

gezonde zaailingen in een Vitopod

Als je met een Geodome of Vitopod voorkweekt, kun je niet alleen vroeger zaaien. Je kunt ook de omstandigheden creëren om planten van hoge kwaliteit op te kweken. Je kunt de 4 belangrijkste factoren van de groei van jonge planten zelf bepalen. Met de verluchtingsgaten kun je de luchtvochtigheid regelen. Bij het kiemen moet de luchtvochtigheid groot zijn. De zaadhuls moet weken opdat de kiem uit het zaadje kan. Te droog kiemen geeft zwakke planten. De moedermelk voor jonge plantjes is groeilicht. De Vitopod en Geodome hebben lampen die exact die lichtkleur geven die jonge plantjes nodig hebben. 6400 Kelvin blauw licht op hun snoet en de plantjes voelen zich zalig en groeien uit tot sterke zaailingen en jonge planten. In latere fases (bloemzetting en vruchtzetting) hebben de planten ook nog andere kleuren van het spectrum nodig, warmere kleuren richting de 2500 Kelvin. Maar tegen de bloemzetting en vruchtzetting staan ze buiten in de zon die de taak van de groeilampen overneemt. De derde succes factor voor je jonge planten is temperatuur. Een aubergine kiemt ideaal bij hogere temperaturen, met je propagator, kun je de thermostaat per graad Celsius instellen van 0 tot 30. In het onderstel kun je rechtstreeks water geven, het is 100% water bestendig. Als ik water geef in mijn Geodome zet ik gewoon een halve centimeter water in het onderstel, de aarde zuigt alles van onderaan de potjes op. Super voor je jonge planten.

Ik ben voor ik een propagator had nog heel boos geworden op de fabrikant van mijn peper zaden. Ze hadden mij slecht zaad geleverd ... dacht ik. Ik had maar een opkomst van 10% of zelfs minder. Ik gebruikte datzelfde zaad een jaar later in mijn Geodome en knal, 100% kieming van datzelfde peperzaad. Ik had de ideale omstandigheden waar ik het hierboven over had kunnen creëren voor mijn zaden.

De propagators verdelen de warmte gelijkmatig, geen hete en geen koude plekken. Bovenaan je propagator is het even warm als onderaan. De Geodome en Vitopod stralen hun warmte. Veel propagators drogen de wortels van de planten uit omdat de basis heel warm moet zijn om de volledige propagator te verwarmen. De basis zal nooit warmer worden als 30°C, dit om te vermijden dat de wortels van je planten aan de basis verbanden. Stel dat je deksel niet goed op het onderstel staat, dan zal de basis bijvoorbeeld niet opwarmen tot 50°C en je planten verbranden. Zonder deksel kun je niet werken, het is geen propagator, geen chauffage. Je kunt wel de lampen en het onderstel apart bedienen. Als je planten groter worden kun je je lampen met deksel met lampen hoger zetten (door bvb met blokjes tussen de basis en je deksel te werken) maar dan moet je je onderstel uitzetten door de stekker te verwijderen. Makkelijker is kiezen voor de Vitopod en die opbouwen met de opzetstukken tot de gewenste hoogte.

Propagator Vitopod verstelbaar in de hoogte

Een groot voordeel van de Vitopod is dat hij in de hoogte verstelbaar is. Zo kun je je zaailingen en jonge planten kweken in een dezelfde bak maar de opzetstukken bijbouwen naarmate de planten groeien. De verschillende hoogtes zijn : 24, 39 en 55 cm. Je kunt zelfs de goedkoopste Vitopod kopen met de 1 laag inbegrepen (24 cm) en later opbouwen met de twee andere lagen die apart verkrijgbaar zijn.

Na de laatste werken in augustus zijn we terecht even moestuin moe. Het is even genoeg geweest. De laatste knolselders, prei, pastinaken, wortelen, boerenkool, spruitjes, ... staan nog in de tuin maar veel moeten we niet meer doen. Maar dan komen die lange wintermaanden. Vertrekken naar het werk in het donker en thuiskomen in het donker. Niks zaaien, niks kweken, geen kijkje gaan nemen in de moestuin. Tot ik in december mijn eerste zaaitrays vul. Ik doe dat buiten. Met een druppel aan de neus maar met mijn lichaam vol natuurlijke stoffen die mij goed doen. Ik kan weer aan de slag. Ik piep binnen in mijn stookkamer om te kijken hoe mijn plantjes het doen. Toch maar even de ventilatie schuivers wat meer open zetten en voor het slapengaan zeker nog eens de plantpotjes wegen of ze nog genoeg water hebben. Zalig.

Een propagator vind ik niet duur als je met alles rekening houdt. Ten eerste koop je geen propagator als je niet gepassioneerd bent door de moestuin en zelf groenten kweken. Voor mijn passie heb ik financieel wel iets over. Mijn Geodome Large verbruikt voor verwarming 37W als de thermostaat warmte vraagt. Staat je Geodome in een koude ruimte, dan verbruikt de bak meer. In de stookkamer waar het 20-22°C is in de winter moet mijn de verwarmingseenheid van mijn propagator nauwelijks in werking treden. De thermostaat vraagt ook enkel maar warmte als de temperatuur 1°C onder de ingestelde temperatuur gaat. Zo heb je vaak lange periodes dat het onderstel geen warmte moet produceren. De twee groeilampen samen verbruiken 48W. Ik heb een contract met mijn energieleverancier voor groene stroom aan 35 eurocent voor 1000 W of 1 kW. Mijn Geodome verbruikt (stel dat de verwarming contant moet werken):

• Onderstel: 24 uur 37W = 0,88 kW
• Lampen: 15 uur 48 W = 0,72 kW
• Op 1 dag verbruikt mijn Geodome dus 1,52 kW of 0,53 euro +/- 15 euro per maand. Ik gebruik mijn Geodome en Vitopod tijdens 4 maanden maar niet elke dag.

Maar zoals ik al zei, mijn Geodome staat in een stookkamer aan 20-22 graden dus hij verbruikt voor verwarming nooit 0,88 kW per dag. Rond de 50 euro groene stroom per seizoen, daar kan ik goed mee leven. Voor een Vitopod moet je de energiekost maal 2 of maal 3 doen afhankelijk van jouw gebruik en energie tarief.

In het Verenigd Koninkrijk waar de propagators gemaakt worden, zijn deze propagators begrippen. Iedereen is overtuigd van de heel goede kwaliteit. Ook BBC Gardeners' World Magazine, hét tuinmagazine in het Verenigd Koninkrijk. Het blad verkoos de Vitopod en Geodome tot beste propagator. Onze buren van aan de andere kant van de Noordzee hebben een cultuur van tuinieren zoals Belgen een biercultuur en Nederlanders een kaascultuur hebben. Hoewel ik me als Belg misschien beter niet uitspreek over dat laatste. Plukkers vervangt zonder gemor of gezeur alle defecte onderdelen mocht je propagator niet 100% correct functioneren. Twee jaar en honderden propagators later kunnen we de garantiegevallen op twee vingers tellen. Het is een schitterend product, hulp, vriend, ... hoe je het ook wilt noemen.