Een wijngaard aanleggen, hoe praktisch beginnen?

Dag wijnvrienden, in vorige blogs heb je al kunnen lezen over mijn passie voor wijn, de struikelblokken voor hobby wijnmakers en ook welke wijnstokken je best kunt kiezen. In dit artikel ga ik dieper in op de praktische kant. Hoe starten je nu met een wijngaard aanleggen?

Bij het aanleggen van een wijngaard is het belangrijk om te weten welk type bodem je ter beschikking hebt. De bodemsoort in je wijngaard heeft namelijk grote invloed op de groei van de wijnstokken en de kwaliteit van de druiven. Ideaal gezien kies je een plek met de juiste grondsoort, maar in de praktijk werk je vaak met de bodem die je hebt.

Gelukkig zijn er onderstammen die goed presteren in uiteenlopende bodemomstandigheden. Een onderstam op SO4 is bijvoorbeeld een betrouwbare keuze: deze is sterk, groeikrachtig en geschikt voor veel grondsoorten. Perfect voor beginnende wijnmakers die een goede basis willen leggen.

Wil je weten welke bodemsoort je in je tuin of wijngaard hebt? Dat kun je makkelijk zelf testen met een simpele grondtest. Zo ontdek je snel of je te maken hebt met zandgrond, leem of klei.

Zo werkt het:

1. Neem een handvol vochtige aarde uit de bovenlaag van je bodem.

2. Knijp de grond stevig samen in je hand en probeer er een ‘worstje’ van te vormen.

De uitkomst zegt veel over je bodemtype:

• Zandgrond: lukt het niet om de aarde bij elkaar te houden en valt alles uit elkaar? Dan heb je waarschijnlijk een zandgrond. Deze is luchtig, maar houdt weinig water en voedingsstoffen vast.
• Leembodem: kun je een worstje knijpen, maar lukt het niet om het tussen je handen te rollen zonder dat het breekt? Dan is de kans groot dat je een leembodem hebt, dat is een mooie middenweg tussen zand en klei.
• Kleigrond: lukt het om een stevig worstje te draaien dat goed bij elkaar blijft? Dan heb je waarschijnlijk kleigrond. Deze houdt veel water vast en is vaak rijk aan voeding, maar draineert minder goed.

Met deze eenvoudige test krijg je snel inzicht in de structuur van je bodem. Een onmisbare eerste stap bij het aanleggen van een wijngaard.

Als hobby-wijnbouwer is het belangrijk dat je een onderstok kiest die past bij de bodem van je wijngaard. De groeikracht van de onderstok speelt hierbij een grote rol. Professionele wijnbouwers letten op allerlei eigenschappen zoals ziekteresistentie en specifieke afrijpingstijden, maar voor de hobbymatige wijnteelt houden we het graag overzichtelijk.

• Zandgrond (weinig watervasthoudend): kies voor een onderstok van het type Gravesac of 3309 Couderc. Deze zijn minder groeikrachtig en passen goed bij lichtere bodems.
• Leem- of kleigrond (zwaarder, vochtvasthoudend): dan is een onderstok zoals SO4 of Binova een betere keuze. Deze onderstammen kunnen goed overweg met rijkere, compactere bodems.

Twijfel je tussen de opties? Ga dan voor SO4. Deze onderstok doet het al jarenlang uitstekend in de Lage Landen en is een veilige en betrouwbare keuze voor beginners.

Elke wijnplant die je koopt is een combinatie van twee delen:

1. Een onderstok die resistent is tegen druifluis.
2. Een ent van de druivensoort die je wilt kweken.

De ent wordt op de onderstok geplaatst en samen geplant om te vergroeien en wortels te vormen. Na ongeveer een jaar is de geënte wijnstok klaar voor definitieve uitplant in je wijngaard.

De bovenstaande foto's zijn eigendom van onze partner Viterra.be – pioniers in het telen van druivenstokken die geschikt zijn voor het klimaat en de bodem in de Lage Landen.

Een bodemanalyse is een waardevolle stap bij het aanleggen van een wijngaard. Zo’n analyse geeft inzicht in de samenstelling van je bodem en de aanwezige nutriënten. Als daaruit tekorten blijken, kun je gericht bijsturen.

Toch is het goed om te relativeren: wijnstokken wortelen meters diep. Zeker als hobby-wijnbouwer hoef je niet direct te panikeren bij een onevenwicht in de toplaag. Via gerichte bemesting (zowel via de bodem als via bladvoeding) kun je nog veel corrigeren tijdens de groei.

Bij het aanleggen van een wijngaard geldt: liever te weinig dan te veel bemesten . Een overbemeste bodem leidt tot te sterke groei van bladeren en scheuten, wat ten koste gaat van de vruchtvorming. Sterk vegetatieve wijnstokken zorgen voor beschaduwing van de ‘vernieuwingszone’ – het deel van de plant waar volgend jaar het fruit gevormd wordt.

Wil je bemesten? Kies dan voor milde, organische voeding en vermijd grote hoeveelheden stikstofrijke meststoffen. Je streeft naar een gezonde plant in balans, met aandacht voor wortelontwikkeling en vruchtzetting.

Mijn advies zou zijn om de tekorten die blijken uit de bodemanalyse aan te vullen en dan jaarlijks een goed gebalanceerde meststof te strooien om de energie van je wijngaard in balans te houden.

Met grondvoorbereiding bedoel ik niet bemesten, maar de bodemstructuur beïnvloeden. Nogmaals, in een gewone tuinbodem kun je goede druiven kweken. Zoek het geluk niet in zakjes uit de winkel maar vertrouw in je passie en in de kracht van je wijnstokken. Daar kom je ook al heel ver mee. Heb je toch een extreme grond : puur zand of een blok klei, dan zou ik bijsturen.

Met grondvoorbereiding bedoelen we niet het bemesten, maar het verbeteren van de bodemstructuur . Een goede bodemstructuur helpt je wijnstokken bij het vormen van een sterk wortelgestel en stimuleert bodemleven.

Zelfs in een gewone tuinbodem kun je goede druiven kweken. Vertrouw op de kracht van je planten én je eigen groene vingers. Alleen bij extreme bodems, zoals puur zand of zware klei, is het verstandig om bij te sturen:

• Zandgrond verbeteren: werk goed verteerde compost of kokosvezel door de bodem. Deze verhogen het organisch gehalte en verbeteren het vasthouden van water en voedingsstoffen.
• Kleigrond losser maken: voeg perliet of lavagruis toe om de bodem luchtiger te maken en de drainage te verbeteren.

Organisch materiaal zoals compost stimuleert het bodemleven (denk aan regenwormen, schimmels en bacteriën) dat op zijn beurt zorgt voor de vorming van humus. En humus is goud waard: het werkt als een lijm die bodemstructuur opbouwt en nutriënten vasthoudt.

Voor maximale zonopbrengst plant je de rijen van je wijngaard bij voorkeur van noord naar zuid . Zo krijgt je loofwand aan beide zijden (oost en west) voldoende zonlicht gedurende de dag – cruciaal voor een goede fotosynthese en rijping van de druiven.

Ligt je terrein niet perfect noord-zuid? Geen zorgen. Ook een oriëntatie van noordoost naar zuidwest werkt prima. Probeer vooral te vermijden dat één kant van je loofwand de hele dag in de schaduw ligt.

Praktische overwegingen geven vaak de doorslag bij het bepalen van de oriëntatie van een nieuwe wijngaardaanplant. Als het veld een lange rechthoek beslaat, is het efficiënter om minder, langere rijen te planten dan een groot aantal kortere rijen. Het bespaart je ook in duurdere eindpalen als je langere rijen hebt.

Het planten van wijngaardrijen op steile helling van hoog naar laag verhoogt het risico van bodemerosie, dus wordt vaak de voorkeur gegeven aan het planten in de breedte ten opzichte van de helling. Maar in de Lage landen als hobby wijnbouwer zitten we heel vaak op een vlak stuk.

Bij het aanleggen van een wijngaard is het bepalen van de juiste plantafstand essentieel. De ruimte tussen de rijen én tussen de wijnstokken onderling heeft directe invloed op de kwaliteit en productiviteit van je druiven. Hieronder lees je waar je op moet letten.

De meest efficiënte opstelling van een wijngaard volgt de “één-op-één-regel” : de afstand tussen de rijen is gelijk aan de hoogte van het bladerdak. Zo benut je het beschikbare zonlicht maximaal en voorkom je onnodige schaduw of lichtverlies.

• Te grote afstand tussen de rijen: minder efficiënt zongebruik, waardoor het zonlicht op de bodem terechtkomt in plaats van op het loof.
• Te kleine afstand tussen de rijen: leidt tot overschaduwing van het bladerdak, wat de rijping van de druiven negatief beïnvloedt.

Aanbevolen afstanden:

• Edele rassen: 1,80 tot 2,10 meter tussen de rijen
• Piwi’s / interspecifieke rassen: 1,50 meter tussen de rijen
• Laatrijpende piwi’s: Overweeg ook hier 1,80 meter of meer

Voor hobby-wijnbouwers geldt dat je geen rekening hoeft te houden met tractorbreedtes. Richt je daarom vooral op de hoogte van je bladerdak (gemiddeld 1,80 tot 2,10 meter) als uitgangspunt.

Het klinkt tegenstrijdig, maar het is vaak beter om meer wijnstokken per rij te planten dan minder. Waarom? Omdat twee wijnstokken die samen 28 trossen dragen (dus elk 14) vaak betere druiven produceren dan één wijnstok die in z'n eentje alle 28 trossen moet rijpen.

Toch moet je een balans vinden: planten te dicht op elkaar leidt tot concurrentie en schaduw, terwijl planten te ver uit elkaar kunnen zorgen voor lege stukken in het bladerdak.

Aanbevolen plantafstand in de rij:

• 1,00 tot 1,50 meter tussen de wijnstokken

• Bodemkwaliteit en potentieel
  Op vruchtbare, goed doorwortelbare gronden kun je wijnstokken wat verder uit elkaar planten. Op arme, droge of ondiepe bodems kies je beter voor een kleinere afstand om de opbrengst en kwaliteit te optimaliseren.
• Druivenras en onderstam
  Sterk groeiende of zeer productieve rassen (en onderstammen) hebben meer ruimte nodig om hun energie goed te verdelen. Minder groeikrachtige soorten kun je dichter op elkaar zetten.
• Vulling van het bladerdak
  Een goed gevulde loofwand is belangrijk voor fotosynthese en bescherming van de druiven. Te dicht planten zorgt voor schaduw, te ver planten voor open plekken waar zonlicht verloren gaat.

Een slimme plantafstand draagt bij aan gezonde planten, betere druiven en minder werk in de snoei en geleiding. Neem dus even de tijd om je bodem te bekijken, de eigenschappen van je druivensoort te bestuderen en je rijen slim te oriënteren. Zo leg je de basis voor een wijngaard waar je jarenlang plezier van hebt.

In mijn eerste aanplant met Chardonnay en Pinot Noir koos ik voor 1 meter tussen de planten in de rij en 1,80 meter tussen de rijen . Dat bleek een fijne balans: voldoende zonlicht op het bladerdak, goede luchtcirculatie én makkelijk te onderhouden zonder machines. Zeker voor een hobbywijngaard werkte dit heel goed.

Daar sta je dan. Je wijnstokken zijn binnen, je hebt de perfecte locatie gekozen voor je eerste wijngaardje, en de plekjes zijn netjes gemarkeerd. Je hart klopt net iets sneller – het echte werk gaat beginnen.

Zijn je wijnstokken per post aangekomen of heb je ze opgehaald bij een kweker? Geef ze dan eerst de kans om zich weer vol te zuigen met water. Tijdens transport kunnen ze wat vocht verliezen.

Zo bereid je je wijnstokken voor:

• Zet ze minstens 24 uur voor het planten in een emmer of bak met water.
• Zet ze buiten, het liefst in de (half)schaduw, zodat ze rustig kunnen herstellen.
• Kun je nog niet direct aanplanten? Vernevel dan de wortels met een plantenspuit, stop de stokken terug in de plastic zak en leg ze in de koelkast. Zet de temperatuur hoog genoeg (boven het vriespunt) en voorkom contact met de ijskoude achterwand.

De manier waarop je het plantgat maakt, hangt af van de toestand van je bodem:

• Voor losgewerkte grond: Gebruik een schep of plantschepje.
• Voor compacte grond: Een grondboor van 20 cm diameter is dan een handig hulpmiddel.

Een diepte van 40 à 50 cm is meestal voldoende. Die extra 10 cm zorgt voor wat meer werkcomfort bij het planten.

Bij aankomst zijn de wortels vaak 10 tot 20 cm lang. Voor de aanplant kun je ze gerust inkorten tot ongeveer 8 cm (een vuistlengte) . Dat maakt planten makkelijker en stimuleert nieuwe, gezonde wortelgroei. De wortels zullen zich mooi spreiden in de grond, een beetje zoals een wigwam.

Je bent klaar om te planten! Zet de wijnstok in het plantgat en vul het deels met aarde. Hier komt een handig trucje:

Schuddend op hoogte brengen:

1. Vul 10 cm aarde in het plantgat.
2. Trek de wijnstok voorzichtig schuddend omhoog met 2 cm – zo valt de aarde mooi tussen de wortels.
3. Herhaal dit: aarde toevoegen, schudden, weer wat omhoog trekken, en tussendoor een beetje water geven.
4. Zodra de wortels goed bedekt zijn en je onderstok 1 à 2 cm boven de grond uitsteekt, kun je het plantgat helemaal opvullen.
5. Inwateren is nu belangrijk: zo sluit de aarde goed aan rond de wortels.

In de weken na de aanplant verschijnen de eerste scheuten. De bedoeling is dat je straks één sterke scheut verticaal opbindt: dat wordt de stam van je wijnstok. Daarom plaats je bij het planten al een plantstaaf .

Mijn voorkeur gaat uit naar de Vinotto plantstaaf:

• 7 mm glasvezel , duurzaam, flexibel, roestvrij
• Ook klassieke ijzeren staven van 6 mm doen het prima

Plaats de plantstaaf 1 à 2 cm naast je plant . Als je per ongeluk een worteltje raakt, is dat geen ramp.

Heb je de bedrading van je wijngaard al aangebracht? Dan kun je je plantstaaf vastklemmen met een stabfix aan de onderste draad. Zo blijft alles mooi recht en stevig.

Na het planten hoef je eigenlijk nog maar één ding te doen: je jonge wijnstok vochtig houden . Binnen 1 à 2 maanden kun je beginnen met het plaatsen van palen, draden, draadspanners en ankers.

Woon je landelijk of aan de rand van een natuurgebied? Dan loont het om je jonge wijnstokken te beschermen tegen dieren zoals konijnen, hazen of vogels (fazanten, patrijzen, duiven).

Gebruik een beschermkoker of beschermnetje van 40 cm hoog om vraat aan de jonge uitlopers te voorkomen. Heb je ook last van herten of reeën? Kies dan voor een beschermkoker van 60 cm.

Tip: schuif de koker over het plantje en aanaarden hem licht, zodat hij goed blijft zitten. Beschermkokers blijven bij tweejarige stokken soms nog een tijd zitten. Zodra de stam gevormd is, mag het netje weg.

Een rij wijnstokken in Guyot simple snoeiwijze vraagt om zeven draden , verdeeld over verschillende hoogtes. Die draden worden strak gehouden door wijngaardpalen:

• Eindpalen zijn langer (ca. 270 cm), dikker en steviger. Ze worden licht schuin naar buiten geplaatst en verankerd met een grondanker en ankerkabel . Ze moeten de horizontale spanning van de draden opvangen.
• Tussenpalen zijn lichter en korter en dienen enkel om de verticale belasting van de draden op te vangen.

🔨 Tip: Leg een plankje op de paal bij het inslaan, om de verzinking niet te beschadigen. Verzinkt staal is roestwerend en gaat langer mee.

Heb je korte rijen , dan kun je eventueel twee tussenpalen als eindpalen gebruiken.

In de Lage Landen is een gezonde loofwand cruciaal. Omdat de zon minder intens is dan in Zuid-Europa, wil je de bladeren als zonnepaneeltjes maximaal laten renderen.

Ik gebruik zelf 7 draden , op de volgende hoogtes (gemeten vanaf de grond):

• 70 cm – enkele draad
• 110–120 cm – dubbele draad (ik hang ze 10 cm uit elkaar, om uitlopers ertussen te weven)
• 150–160 cm – idem
• 200–210 cm – idem

Let op: weef je loofwand niet te vroeg door de draden – jonge uitlopers zijn nog broos en kunnen afbreken. Wacht ook tot je uitlopers hebt geselecteerd (bijv. 8 per plant).

Heb je minder dan 100 stokken? Dan kun je makkelijk met de hand weven. Bij grotere wijngaarden kun je werken met:

• Draadspreiders voor eind- en tussenpalen (geschikt voor metaal of hout)
• Beugels voor gegalvaniseerde of houten palen
• Gripples of klassieke draadspanners om je draden strak te houden
• Drahtex clips om dubbele draden dichter bij elkaar te houden voor meer grip op de loofwand

🔧 Voor rijen korter dan 30 meter kun je beter werken met Gripples of standaard draadspanners. Spanveren met ketting komen pas echt tot hun recht bij langere rijen.

Draden kun je op meerdere manieren opbouwen. Mijn klassieke opstelling is:
enkel – dubbel – dubbel – dubbel

In mijn nieuwste wijngaard (aanplant 2024) gebruik ik een andere volgorde:
enkel – enkel – dubbel – dubbel – enkel
Ook dat werkt prima. Belangrijk is dat je loofwand stabiel en goed ondersteund blijft.

De uitplant van je wijngaard is een bijzonder moment. Laat je niet opjagen. Neem je tijd en droom alvast van de tafels vol vrienden en familie , genietend van een glas wijn waar jouw liefde, tijd en passie in zitten.

Heb je iets gemist of twijfel je ergens over? Laat het weten via tom@plukkers.com.

Vond je dit artikel nuttig? Overweeg dan je wijngaardmateriaal aan te schaffen via onze webshop. Zo help je ons om nog meer heldere, praktische informatie over hobbywijnbouw te blijven maken.

🍇 Een fruitige, volle en vineuze groet,
Tom