Propagators & groeilampen: sterke zaailingen kweken

Wil je eerder beginnen met zaaien en je planten een vliegende start geven? Met een verwarmde propagator en groeilampen kun je een ideaal microklimaat creëren voor je zaailingen. Zo kun je zelfs in de koudere maanden sterke, gezonde planten opkweken en een voorsprong nemen op het moestuinseizoen. In deze blog ontdek je waarom een propagator een slimme keuze is en waarom groeilampen onmisbaar zijn als je vroeg in het jaar binnenshuis wilt zaaien.

Als moestuinier zijn we gebonden aan de natuur. De planeet Aarde draait elke 24 uur rond zijn as en maakt ook nog eens een baan rond de zon. De aarde heeft een volledige baan rond de zon afgelegd wanneer ze 366,22 keer rond haar as is gedraaid.

Deze twee fenomenen zorgen ervoor dat we rond 21 juni, de langste dag van het jaar, maar liefst 16 uur en 15 minuten daglicht hebben. De kortste dag van het jaar is rond 21 december, waarop we het met slechts 7 uur en 45 minuten zonlicht moeten stellen. Ook varieert de sterkte van het licht gedurende het jaar. In de zomer is er niet alleen langer daglicht, maar is de lichtintensiteit ook aanzienlijk hoger dan in de winter.

De overvloed aan zonlicht en warmte in de zomer zorgt ervoor dat we volop tomaten, pepers en paprika’s kunnen kweken, terwijl we in de winter alleen wat veldsla kunnen telen. Aan de stand van de zon, de hoeveelheid licht en de buitentemperatuur kunnen we niets veranderen, maar we kunnen onze zaailingen wel foppen door de natuur in huis na te bootsen.

Hiervoor kunnen we een propagator gebruiken. Een propagator is een gesloten omgeving waarin je een microklimaat kunt creëren waarin zaden kiemen tot zaailingen en zaailingen doorgroeien tot jonge plantjes. Zo geef je deze plantjes een voorsprong en kan je moestuinseizoen eerder beginnen. Deze jonge plantjes plant je vervolgens uit in de moestuin op het moment dat het buiten beter weer wordt en zo heb je een mooie voorsprong.

Door voor te zaaien kan je al zaaien terwijl het buiten nog te koud is en kun je plantjes groter uitplanten dan wanneer je zou moeten wachten op de juiste buitentemperatuur. Het principe van redelijkheid speelt hierbij natuurlijk wel een rol. Binnen voorzaaien is echt bedoeld om enkele teelten eerder te starten. Je begint een aantal weken voordat je planten naar buiten kunnen, zodat je een voorsprong hebt. Het binnen telen van groenten vraagt meer begeleiding en hoe langer ze binnen moeten blijven, hoe lastiger het vaak is. Dus begin niet te vroeg, hoe verleidelijk dit soms ook kan zijn.

Eerder zaaien betekent niet automatisch eerder oogsten. Als dat zo simpel was, zou iedereen al in november tomaten voorzaaien. Het succes van vroeg zaaien hangt af van respect voor de groeicyclus van de plant. Tomatenplanten ontwikkelen zich het best wanneer ze 6 tot 8 weken na het voorzaaien, rond mei, worden uitgeplant in de moestuin. Te vroeg beginnen, bijvoorbeeld in november, leidt tot planten die binnenshuis te groot worden en lastig te verzorgen zijn.

Zaailingen uit een propagator moeten op tijd kunnen doorgroeien onder de juiste omstandigheden. Dat betekent óf uitplanten zodra het buiten warm genoeg is, óf binnenshuis verder verzorgen totdat de buitentemperaturen geschikt zijn.

Een groeistop door een gebrek aan warmte of licht is funest. Bij te weinig licht strekken planten zich uit op zoek naar een lichtbron, wat resulteert in lange, zwakke stelen en kwetsbare planten. Hoe dit te voorkomen, komt later aan bod.

Binnen in huis hebben zaailingen en jonge planten geen natuurlijke vijanden. Jonge slaplantjes vallen niet ten prooi aan slakken, vogels pikken de jonge plantjes of zaadjes niet weg, en ook bladluizen kunnen het sap niet uit de bladeren van jonge planten zuigen.

Vooral sla, pepers, paprika’s en aubergines zijn vatbaar voor luizen, maar dit risico is er niet wanneer je ze binnen voorzaait. Wanneer je de plantjes uiteindelijk uitplant, zijn ze al twee maanden ouder, groter en sterker. Dit zorgt ervoor dat ze beter opgewassen zijn tegen natuurlijke vijanden.

In de Lage Landen hebben we in het voorjaar (april-mei) vaak nog last van nachtvorst. Door de planten binnenshuis voor te zaaien en onder een groeilamp te plaatsen, kun je al vroeg beginnen met zaaien zonder je zorgen te hoeven maken over nachtvorst. Alle planten staan veilig in huis.

Als je in een propagator of Vitopod opkweekt, kun je niet alleen eerder zaaien, maar ook de ideale omstandigheden creëren om planten van hoge kwaliteit te laten groeien. Je kunt de vier belangrijkste factoren voor de groei van jonge planten zelf bepalen.

• Luchtvochtigheid: met de verluchtingsgaten kun je de luchtvochtigheid regelen. Bij het kiemen moet de luchtvochtigheid hoog zijn, zodat de zaadhuls kan weken en de kiem uit het zaadje kan komen. Te droge omstandigheden leiden tot zwakke planten of zelfs helemaal niet kiemende zaden.
• Licht: de "moedermelk" voor jonge plantjes is groeilicht. Groeilampen geven de lichtkleur die jonge plantjes nodig hebben. 6400 Kelvin blauw licht op hun blaadjes en de plantjes voelen zich optimaal, waardoor ze uitgroeien tot sterke zaailingen en jonge planten.
• Temperatuur: een aubergine kiemt ideaal bij hogere temperaturen. Sommige propagators geven standaard een temperatuur van ongeveer 8ºC boven de omgevingstemperatuur. Andere, zoals de Vitopod, zijn instelbaar met een thermostaat, waarmee je de temperatuur tussen 0-30ºC kunt regelen.
• Water: in het onderstel van de propagators kun je direct water geven. Hierdoor zuigen de perspotjes of zaaitrays zichzelf vol en krijgen de planten altijd voldoende water.

In een propagator kun je de perfecte omstandigheden creëren voor het kiemen van zaden. Dit verhoogt het kiempercentage aanzienlijk. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat bij 18ºC slechts 10% van je peperzaadjes opkomt, terwijl je bij 24ºC een 100% opkomst hebt.

Een groot voordeel van de Vitopod is dat deze in de hoogte verstelbaar is. Je kunt je zaailingen en jonge planten in dezelfde bak kweken, maar de opzetstukken bijbouwen naarmate de planten groeien. De verschillende hoogtes zijn: 24 cm, 39 cm en 55 cm. Dit maakt het mogelijk om de ruimte aan te passen aan de behoeften van de planten. Je kunt zelfs de goedkoopste Vitopod kopen met de ene laag inbegrepen (24 cm) en later uitbreiden met de twee andere lagen, die apart verkrijgbaar zijn.

Na de laatste klussen in het najaar komt er even een moment van rust. De moestuin vraagt weinig aandacht; de laatste knolselders, prei, pastinaken, wortelen, boerenkool en spruitjes staan nog, maar verder is er weinig te doen. Dan breken de lange wintermaanden aan. De dagen zijn kort, vertrekken in het donker en thuiskomen in het donker. Geen zaadjes om te zaaien, geen planten om te verzorgen, geen reden om de tuin in te gaan. Totdat in januari de eerste zaaitrays weer gevuld worden. Het moestuinseizoen begint opnieuw. Even binnen kijken hoe de plantjes in de propagator groeien, de ventilatie iets verder openen en voor het slapengaan controleren of er nog genoeg water is. Zo komt de moestuin alweer tot leven, nog voordat de winter voorbij is.

Een propagator is een investering die zich loont, zeker voor wie gepassioneerd is over moestuinieren en het zelf kweken van groenten. De kosten vallen mee wanneer alle factoren worden meegerekend.

De Vitopod, een van de grootste propagators, verbruikt 50W aan verwarming wanneer de thermostaat warmte vraagt. In een koude ruimte zal het energieverbruik hoger liggen, terwijl in een verwarmde kamer van 18-20°C de verwarmingseenheid nauwelijks hoeft bij te springen. De thermostaat activeert alleen wanneer de temperatuur 1°C onder de ingestelde waarde komt, wat lange periodes zonder extra verwarming mogelijk maakt. De twee groeilampen verbruiken samen 48W.

Bij een stroomtarief van 35 cent per kWh zijn de kosten als volgt:

• Onderstel : 24 uur op 50W = 1,18 kWh
• Lampen : 15 uur op 48W = 0,72 kWh
  Dit komt neer op 1,9 kWh per dag, wat ongeveer 0,65 euro per dag of 20 euro per maand betekent.

De propagator wordt gemiddeld vier maanden per jaar gebruikt, maar niet elke dag. In een verwarmde ruimte ligt het stroomverbruik lager en blijft het totale seizoensverbruik rond de 50 euro voor de grootste propagator, inclusief groeilampen. Kleinere propagators hebben nog lagere kosten, wat ze een betaalbare en waardevolle aanwinst maakt voor moestuiniers.

In het Verenigd Koninkrijk, waar deze propagators worden geproduceerd, hebben ze een uitstekende reputatie. Hun kwaliteit wordt breed erkend en ze zijn door BBC Gardeners' World Magazine , hét toonaangevende tuinmagazine van het VK, uitgeroepen tot de beste propagators op de markt.

Bij Plukkers worden defecte onderdelen zonder gedoe vervangen, mocht een propagator niet 100% goed functioneren. Na twee jaar en honderden verkochte exemplaren is het aantal garantiegevallen op één hand te tellen. Een product van topkwaliteit, met bewezen betrouwbaarheid.

Groeilampen zijn onmisbaar bij het vroeg voorzaaien binnenshuis. In de eerste maanden van het jaar is er te weinig natuurlijk zonlicht om planten sterk en gezond te laten groeien. Zonder voldoende licht strekken planten zich uit op zoek naar een lichtbron, wat resulteert in lange, dunne en kwetsbare stelen. Deze zwakke planten zijn gevoeliger voor plagen en ziektes. Om dit te voorkomen, bieden groeilampen de juiste ondersteuning totdat de planten naar buiten kunnen. Ze zorgen voor voldoende licht, waardoor de zaailingen compact, stevig en gezond blijven.

Iedere werkende lamp geeft licht, maar niet iedere lamp is een groeilamp. Hoe zit dat nou precies? Zonlicht bestaat uit verschillende kleuren licht. In zonlicht vind je alle kleuren van de regenboog. De piek van kleuren ligt binnen het groenblauwe spectrum. Vandaar dat we onbewolkte lucht als blauw zien.

Bladeren van planten zien we als groen, omdat planten de groene kleur uit zonlicht weerkaatsen. Zo valt het groene licht op onze ogen en zien we de plant als groen. Een plant gebruikt, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, juist geen groen, maar blauw en rood licht. Het groene licht wordt weerkaatst en het blauwe en rode licht wordt opgenomen door de bladeren van de plant.

Zonlicht lijkt voor ons oog het hele jaar door hetzelfde, maar in het voorjaar bevat het licht meer blauwe tinten en in het najaar meer rood. Dit heeft te maken met de locatie van de zon ten opzichte van de aarde. Dit verschil in kleur heeft ook invloed op de planten. De lichtkleuren die de zon en lampen uitstralen, worden aangeduid in graden Kelvin. Zo is 2700K meer rood en warm licht en 6500K blauw licht. De aanduiding Kelvin zegt dus iets over welke kleur licht je lamp uitstraalt.

Planten die moeten groeien, hebben meer behoefte aan blauw licht – dezelfde kleur licht die de zon in het voorjaar geeft. Als we gaan voorzaaien, hebben we dus het meeste aan lampen die dit blauwe licht geven (6400-6500K). Wanneer we bijvoorbeeld peperplanten ook vruchten willen laten maken, zouden we, wanneer de planten groter zijn, moeten overschakelen naar rood licht (2700K). Zo laten we de plant denken dat het later in het jaar is en forceren we de planten om vruchten te gaan maken. Het is echter niet zo dat een plant nooit vruchten zou kunnen maken onder een lamp van 6400-6500K; je kunt de planten alleen niet forceren tot bloei.

Er is ook nog de combinatielamp. Deze heeft de mogelijkheid om niet alleen blauw of alleen rood licht uit te stralen, maar een gecombineerd licht. Vaak is het licht in beide spectra dan wel minder sterk, omdat de opbrengst verdeeld moet worden.

Naast ledlampen zijn er nog meerdere keuzes, maar over het algemeen worden door particulieren ledlampen en T-neon Tl-buizen het meest gebruikt. Het voordeel van de T-neon lampen is dat ze wat goedkoper zijn dan de ledlampen. Het voordeel van ledlampen is dan weer dat ze een stuk minder stroom verbruiken en een langere levensduur hebben. Voor beide soorten groeilampen wordt de kleur aangegeven in graden Kelvin.

Wanneer je groeilampen wilt aanschaffen, bepaal je eerst de lengte die de lampen moeten hebben. Voor een propagator van 55 cm breed zijn bijvoorbeeld lampen van 60 cm geschikt, die net iets uitsteken. Heb je een tafel waar de lampen boven komen te hangen, dan kun je bijvoorbeeld beter kiezen voor lampen van 90 of 120 cm breed.

In onze webshop bieden we alleen ledlampen aan, omdat deze minder stroom verbruiken en een langere levensduur hebben. Uiteindelijk is de kleur die de lamp uitstraalt ook nog belangrijk. Aangezien we in de moestuin de lampen vooral gebruiken om planten op te kweken, kies je het best voor 6400-6500K lampen. Zo heb je de meeste lichtopbrengst om je planten gezond en sterk te laten worden.

Met een groeilamp probeer je natuurlijk licht na te bootsen. De lamp moet voldoende uren branden zodat je planten er voordeel van hebben. Gemiddeld betekent dit dat de lamp tussen de 12 en 16 uur per dag moet branden. De lamp moet echter ook een keer uit. Niet alleen omdat de lamp stroom verbruikt, maar ook omdat planten een dag- en nachtritme hebben. Wanneer de lampen continu branden, is dit nadelig voor de planten. Zorg er dus voor dat je de lampen aanzet wanneer je opstaat en uitdoet wanneer je naar bed gaat, of gebruik een timer-schakelaar.

Over het algemeen geldt: hoe dichter de lamp bij de planten hangt, hoe meer licht ze kunnen opnemen. Bij de propagators kan de lamp vaak direct op de propagator worden bevestigd. Hang je een lamp op aan ophangkabels of kettinkjes, zorg dan dat de lamp in hoogte verstelbaar is, zodat deze mee kan schuiven met de groei van de planten. Houd gemiddeld een afstand van 30-35 cm tussen de planten en de lamp aan.

Het gebruik van verwarmde propagators en groeilampen biedt tal van voordelen voor moestuinders die hun seizoen willen verlengen en een voorsprong willen nemen op het buiten kweken. Door binnen een gecontroleerd microklimaat te creëren, kun je zaden eerder laten kiemen, zaailingen opkweken en de ideale groeiomstandigheden voor je planten nabootsen. De juiste temperatuur, luchtvochtigheid, licht en water kunnen allemaal naar wens worden ingesteld, wat leidt tot gezonde, sterke planten. Hoewel het belangrijk is om niet te vroeg te beginnen, biedt een propagator vele voordelen voor serieuze moestuinders. Bovendien helpt het gebruik van groeilampen, met het juiste type licht, om planten goed te laten groeien, zelfs als het buiten te donker is. Dankzij deze hulpmiddelen kun je het moestuinseizoen met plezier en succes een stuk vroeger beginnen.